1753973310

რომელი ქვეყნის დედაქალაქში შეიძლება ამოიწუროს წყალი პირველად - ორგანიზაცია Mercy Corps-ის ანგარიში

წყლის დეფიციტი მზარდი გლობალური პრობლემაა, რომელსაც როგორც ადამიანური, ასევე გარემო ფაქტორებიც განაპირობებს. კლიმატის ცვლილება უფრო ხშირ და ინტენსიურ გვალვებს იწვევს, მსოფლიო მოსახლეობის ზრდა კი, თავისთავად, წყალზე მოთხოვნას ზრდის.ორგანიზაცია Mercy Corps-ის მიერ აპრილში გამოქვეყნებული ანგარიშის თანახმად, ქაბული შეიძლება პირველი თანამედროვე დედაქალაქი გახდეს, რომელშიც წყალი ამოიწურება. ამას სხვადასხვა მიზეზი აქვს: კლიმატის ცვლილება, წყლის რესურსების არაეფექტიანად მართვა, სწრაფი ურბანიზაცია და მოსახლეობის რაოდენობის მასშტაბური ზრდა — ამჟამად ავღანეთის დედაქალაქში 5-იდან 6 მილიონამდე ადამიანი ცხოვრობს.ნაშრომში ვკითხულობთ, რომ წყლის კრიზისი ქაბულში უკიდურეს ნიშნულს აღწევს. ნიადაგის წყლოვანი ფენები იმაზე გაცილებით სწრაფად შრება, ვიდრე მათი შევსებაა შესაძლებელი. გარდა ამისა, ქაბულში წყლის ხელმისაწვდომობასთან, დაბინძურებასა და ინფრასტრუქტურასთან დაკავშირებული პრობლემებიცაა.ივნისში ქაბულის ერთ-ერთმა მაცხოვრებელმა The Guardian-თან საუბრისას განაცხადა, რომ ხარისხიანი ჭის წყალი ქალაქში ხელმისაწვდომი აღარაა. უკმაყოფილებას სხვა მაცხოვრებლებიც გამოთქვამენ. ქაბულის კიდევ ერთმა მოსახლემ გასულ კვირას CNN-ს უთხრა, რომ სიტუაციის გაუარესების შემთხვევაში მისი ოჯახი შეიძლება ვერც კი გადარჩეს.ქაბულს წყლის პრობლემა პირველად არ აქვს. ბოლო ათწლეულების განმავლობაში ავღანეთის დედაქალაქში ამ მხრივ სიტუაცია სულ უფრო მეტად მწვავდება. მეორე მხრივ, ეს პრობლემა საგრძნობლად 2021 წლის აგვისტოში გაუარესდა, როდესაც ავღანეთს ჰუმანიტარული დაფინანსება შეუმცირდა. მოხსენების ბოლოს ვკითხულობთ, რომ მკვეთრი ცვლილებების გარეშე ქაბულს უპრეცედენტო კატასტროფა ელის, რაც მომდევნო ათწლეულის განმავლობაში ან უფრო ადრე დადგება.Mercy Corps-ის კვლევის შედეგებს გაეროს ადრინდელი ანგარიშიც ადასტურებს. მის თანახმად, ქაბულის მიწისქვეშა წყლები შეიძლება 2030 წლისთვის უკვე ამოწურული იყოს. დედაქალაქის ჭაბურღილების ნახევარზე მეტი უკვე გამომშრალია. ნიადაგის წყლოვანი ფენების დონემ ბოლო ათწლეულის განმავლობაში დაახლოებით 30 მეტრით იკლო, ზოგი ოჯახი კი შემოსავლის 30%-ს წყალზე ხარჯავს.2016 წელს ჩატარებული კვლევის თანახმად, წყლის დეფიციტი გლობალურად მე-20 საუკუნეში საგრძნობლად გამწვავდა, დღეს კი ეს პრობლემა მსოფლიოს ნახევარზე მეტს აქვს. ქაბულის გარდა ყველაზე მწვავედ ეს საკითხი ჩრდილოეთ აფრიკაში დგას ისევე, როგორც შუა და სამხრეთ აზიაში.წყლის დეფიციტს სერიოზული სოციალური და ეკონომიკური ზარალის გამოწვევა შეუძლია. სწორედ ამიტომ, ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ წყლის რესურსების სწორი მართვა და ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესება კრიტიკულად მნიშვნელოვანია... სრულად

1753972642

რაზე არ უნდა ესაუბროთ ChatGPT-ს - იურისტი და OpenAI-ს აღმასრულებელი დირექტორი მომხმარებლებს აფრთხილებს

წარმოიდგინეთ, დანაშაული რომ ჩაიდინოთ და კანონთან დაკავშირებული რჩევისთვის ChatGPT-ს მიმართოთ — დეტალებსა და მტკიცებულებებს გაუზიარებთ, ჩატბოტთან ეს მიმოწერა კი შეიძლება სასამართლოში თქვენ წინააღმდეგ გამოიყენონ.სემ ალტმანმა, OpenAI-ს აღმასრულებელმა დირექტორმა, ცოტა ხნის წინ თეო ვონის პოდკასტში ისაუბრა და კონფიდენციალურობის საფრთხეებსაც გაუსვა ხაზი.მისი თქმით, მსგავს თემებზე ჩატბოტთან საუბარი დიდი შეცდომაა, რადგან ადვოკატთან კომუნიკაციისგან განსხვავებით კონფიდენციალურობას ამ შემთხვევაში კანონი არ იცავს.ალტმანის თქმით, თუკი სასამართლო მოითხოვს, OpenAI ვალდებული იქნება, მას თქვენი ჩატი მიაწოდოს."თუკი ახლა ფსიქოთერაპევტს, ადვოკატს ან ექიმს ესაუბრებით, იურიდიული პრივილეგია გაქვთ. ამ შემთხვევაში ექიმისა და პაციენტის კონფიდენციალურობა არსებობს. ეს კანონით დაცული კონფიდენციალურობაა. ChatGPT-სთან საუბრის შემთხვევაში ეს საკითხი ჯერჯერობით არ მოგვიგვარებია", — თქვა ალტმანმა.საკითხს ჯესი ბანდი, იურიდიული ფირმის Creative Counsel ადვოკატი, გამოეხმაურა. მისი თქმით, თავად და სხვა ადვოკატები "წელზე მეტია" აფრთხილებენ ხალხს, რომ იურიდიული მიზნებისთვის ChatGPT-ს გამოყენებამ შეიძლება სავალალო შედეგები გამოიღოს."თუკი ჩატბოტს კონტრაქტებს აწვდით, იურიდიულ კითხვებს უსვამთ ანდა სტრატეგიას სთხოვთ, რეალურად იურიდიულ რჩევებს არ იღებთ", — დაწერა იურისტმა X-ზე — "ამ დროს მტკიცებულებებს ქმნით, რომელთა აღმოჩენაც შესაძლებელი იქნება. არანაირი ადვოკატი-კლიენტის პრივილეგია არ გაქვთ, არანაირი კონფიდენციალურობა, არანაირი ეთიკური ვალდებულება, ვერავინ დაგიცავთ".მისი თქმით, ჩატბოტთან საუბარი პირადი, უსაფრთხო და მოსახერხებელი შეიძლება ჩანდეს, თუმცა ჩვენი დაცვა ადვოკატებს ევალებათ და არა ChatGPT-ს. მეტიც, ეს ჩატბოტი შეიძლება ჩვენ წინააღმდეგაც იქნას გამოყენებული.ბანდის საპასუხოდ განსხვავებული მოსაზრებებიც გაჩნდა. მალტე ლანდვერმა, AI-ს მიმართულებით მომუშავე სპეციალისტმა, დაწერა: "ვფიქრობ, ორივეა, არა? სამართლებრივ რჩევასაც იღებ და მტკიცებულებებსაც ქმნი, თუმცა ერთი მეორეს არ გამორიცხავს".იურისტი ამ მხრივ ChatGPT-ს "მომსახურებას" სამართლებრივ რჩევას მაინც არ უწოდებს და ამას შემდეგნაირად ასაბუთებს:"სამართლებრივ რჩევას ლიცენზირებული პროფესიონალი გასცემს, რომელსაც თქვენი კონკრეტული ფაქტები, მიზნები, რისკები და იურისდიქცია ესმის. იგი ამაზე პასუხისმგებელიცაა", — განმარტავს ბანდი — "ChatGPT ენობრივი მოდელია. იგი ისეთ სიტყვებს აგენერირებს, რომლებიც კანონზომიერებების საფუძველზე სწორი ჩანს, თუმცა არ იცის თქვენი სიტუაცია და არც იმაზე აგებს პასუხს, თუ შეცდება".ცნობისთვის, OpenAI-ს ამჟამად სასამართლო დავა აქვს The New York Times-თან. კომპანია ცდილობს, ამ გაზეთსა და სხვა მოსარჩელეებს საშუალება არ მისცეს, მომხმარებელთა ჩატები მოიპოვონ — მათ შორის უკვე წაშლილი ჩატებიც. ალტმანის თქმით, სანამ სასამართლო საპირისპიროს არ გადაწყვეტს, კანონიერად ამ საუბრების მოთხოვნა შესაძლებელია.წინასწარ ვერავინ ვიტყვით, როგორ შეძლებს OpenAI ჩვენი მონაცემების დაცვას, თუმცა ერთი რამის გათვალისწინება მაინც შეგიძლიათ: ChatGPT-ს ყველაფერზე ნუ დაელაპარაკებით. წყარო

1753959246

„ყველაზე საყვარელი“ ჰუმანოიდი რობოტი - ჩინური კომპანია „GR-3“-ის გამოშვებას აპირებს

6 აგვისტოს შანხაიში დაფუძნებული კომპანია Fourier Robotics ახალი ჰუმანოიდი რობოტის გამოშვებას აპირებს. მოდელს GR-3 ეწოდება და კომპანიის მიერ გავრცელებულ ვიდეოში მისი მომხმარებელზე ორიენტირებული დიზაინი იკვეთება. კომპანია GR-3-ს "ისტორიაში უსაყვარლეს ჰუმანოიდ რობოტად" მოიხსენიებს.მის შესახებ ბევრი არაფერია ცნობილი, მაგრამ წინასწარი ინფორმაციით, GR-3-ის სიმაღლე 134 სანტიმეტრია. შედარებისთვის, კომპანიის მიერ ადრე გამოშვებული ჰუმანოიდი რობოტი GR-1 ზომაში 165 სანტიმეტრი, ხოლო GR-2 მოდელი 175 სანტიმეტრია. ვიდეოში ჩანს, რომ ახალ მოწყობილობას უფრო ფაქიზი დიზაინი აქვს და კეთილგანწყობილ იერს აძლევს.

1753943040

კვირაში მხოლოდ ორი დღის ვარჯიში ნაადრევი სიკვდილის რისკს 21%-ით ამცირებს — კვლევა

ჩვენ ვიცით, რომ ვარჯიშს ჯანმრთელობისთვის მრავალი სარგებელი მოაქვს, მაგრამ აქვს თუ არა მნიშვნელობა, რამდენად ხშირად ვვარჯიშობთ? ახალი კვლევის თანახმად, მხოლოდ შაბათ-კვირას ვარჯიშიც კი ნაადრევი სიკვდილის რისკს მნიშვნელოვნად ამცირებდეს.მკვლევრები დაინტერესდნენ, თუ როგორ შეეძლოთ ადამიანებს ფიზიკური აქტივობის ჩართვა დატვირთულ გრაფიკში და გადაწყვიტეს, ყურადღება დიაბეტით დაავადებულებზე გაემახვილებინათ. მათთვის ვარჯიშთან დაკავშირებული სარგებელი, როგორიცაა ინსულინრეზისტენტობის შემცირება, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია."ადამიანებს უჭირთ კვირის განმავლობაში რეგულარული ფიზიკური აქტივობით დაკავება და ამის მიზეზი ხშირად შეზღუდული დროა", — აღნიშნეს მკვლევრებმა.ამის დასაძლევად, ზოგიერთი ადამიანი ფიზიკურ აქტივობას მხოლოდ ერთ-ორ დღეს უთმობს.მკვლევრებმა დიაბეტით დაავადებული 51 650 ზრდასრული ადამიანის მონაცემები შეაჯამეს. მათ ისინი შემდეგნაირად დაყვეს:პირველი ჯგუფი — ისინი ვინც საერთოდ არ ვარჯიშობდა.მეორე ჯგუფი — ისინი ვინც კვირაში რეკომენდებულ 150 წუთზე ნაკლებს ვარჯიშობდნენ.მესამე ჯგუფი — ისინი ვინც, 150 წუთიან ვარჯიშს სამი სესიით ასრულებდნენ.მეოთხე ჯგუფი — ისინი ვინც 150 წუთიან ვარჯიშს ერთ ან ორ სესიაში ასრულებდნენ.ფიზიკური დატვირთვის ნებისმიერი დონე სასარგებლო აღმოჩნდა. მეორე მხრივ, მესამე ჯგუფში სიკვდილის 17%-ით დაბალი მაჩვენებელი აღინიშნა. რაც შეეხება გულ-სისხლძარღვთა დაავადებებით სიკვდილს, აქ სიკვდილიანობამ 19%-ით იკლო.კიდევ უფრო საინტერესო შედეგი დაფიქსირდა მათში, ვინც კვირაში მხოლოდ ორი დღე (შაბათ-კვირა) ვარჯიშობდა. მათში სიკვდილიანობის მაჩვენებელმა 21%-ით იკლო. ასე რომ, მაშინაც კი, თუ კვირაში მხოლოდ ერთი ან ორი ვარჯიშისთვის გაქვთ დრო, მაინც შეგიძლიათ იგივე სარგებელი მიიღოთ."მათაც კი, ვინც კვირაში 150 წუთზე ნაკლებს ვარჯიშობდა, სიკვდილიანობის მაჩვენებელი მნიშვნელოვნად შეუმცირდათ. ეს ხაზს უსვამს, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ფიზიკური აქტივობა", — აღნიშნეს მკვლევრებმა.კვლევა მიზეზ-შედეგობრივ კავშირებზე არ არის აქცენტირებული. მეორე მხრივ, ამას ადასტურებს მრავალი წინა კვლევაც, რომლებიც აჩვენებს, რომ ვარჯიშის ნებისმიერ ინტენსივობას დადებითი ეფექტი აქვს ადამიანის ჯანმრთელობაზე. მეტიც, ეს სარგებელი შეიძლება იყოს როგორც ფიზიკური, ისე მენტალური.კვლევა ჟურნალ Annals of Internal Medicine-ში გამოქვეყნდა.

1753942140

ხელოვნური ინტელექტი, შესაძლოა, ადამიანებს ცხოველების ენის გაგებაში დაეხმაროს

თუ ოდესმე დაფიქრებულხართ, რას ფიქრობს თქვენი შინაური ცხოველი, შესაძლოა, მალე პასუხი გქონდეთ. ცხოველების ცნობიერების სისტემატური კვლევისთვის პირველი სამეცნიერო ცენტრი იქმნება. ძაღლებისა და კატების გარდა, მეცნიერებს ასევე სურთ შეისწავლონ ევოლუციურად უფრო დაშორებული ცხოველები, როგორიცაა კიბორჩხალები და მწერები. ამის შესახებ ინფორმაციას The Guardian ავრცელებს.ჯერემი კოლერის ახალი, 4 მილიონი ფუნტი სტერლინგის ღირებულების ცხოველთა აღქმის ცენტრი, რომელიც ლონდონის ეკონომიკისა და პოლიტიკურ მეცნიერებათა სკოლაში (LSE) დაფუძნდება, სექტემბრის ბოლოს გაიხსნება.პროექტი საერთაშორისო ექსპერტების ფართო ჯგუფებს ერთმანეთთან დააკავშირებს. ჯგუფში იქნებიან ნეირომეცნიერები, ფილოსოფოსები, ვეტერინარები, ბიოლოგები, ფსიქოლოგები, კომპიუტერული მეცნიერები და ეს ყველაფერი ხელოვნური ინტელექტის გარშემო გაერთიანდება.ადამიანებსა და ცხოველებს შორის კომუნიკაციის ბარიერის გადალახვაპროექტის განსაკუთრებით საინტერესო ნაწილი იქნება იმის შესწავლა, თუ როგორ შეუძლია ხელოვნურ ინტელექტს ადამიანებსა და მათ შინაურ ცხოველებს შორის კომუნიკაციის ბარიერის გადალახვაში დახმარება."ჩვენ მოგვწონს, როდესაც შინაური ცხოველები ადამიანის მსგავს მახასიათებლებს ავლენენ. ხელოვნური ინტელექტის გაჩენასთან ერთად, ადამიანებსა და ცხოველებს შორის კომუნიკაციის შესაძლებლობები სრულიად ახალ დონეზე გადადის", — განაცხადა პროფესორმა და ცენტრის პირველმა დირექტორმა, ჯონათან ბირჩმა.მეორე მხრივ, ხელოვნური ინტელექტი ხშირად გვცემს გამოგონილ პასუხებს, რომლებიც მომხმარებელს მოსწონს, იმის ნაცვლად, რომ ობიექტურ რეალობაზე იყოს დაფუძნებული. თუ ასე მოხდება ცხოველებთან კომუნიკაციის შემთხვევაშიც, ეს კარგ შედეგებს არ მოიტანს.მაგალითად, ძაღლის პატრონებს ხშირად სურთ დარწმუნდნენ, რომ მათი შინაური ცხოველი არ დაიტანჯება, თუ დიდი ხნის განმავლობაში მარტო დარჩება.დიდ ენობრივ მოდელებზე (LLM ) დაფუძნებული ფუტურისტული თარგმანის აპლიკაციები ამ გარანტიის უზრუნველყოფას გვპირდება, თუმცა საბოლოო ჯამში, მათ შეიძლება ზიანიც მოგვაყენონ. როგორ? მათ შეიძლება გვითხრან ის, რაც გვაწყობს. ამით შინაური ცხოველი დაზარალდება."სასწრაფოდ გვჭირდება ჩარჩოები, რომლებიც არეგულირებს ხელოვნური ინტელექტის პასუხისმგებლობიან და ეთიკურ გამოყენებას ცხოველებთან მიმართებაში. ამჟამად ამ სფეროში რეგულაციების სრული არარსებობაა. ცენტრს სურს შეიმუშაოს ეთიკური სახელმძღვანელო პრინციპები, რომლებიც აღიარებული იქნება მთელ მსოფლიოში", — განმარტა ბირჩმა.რა არის ცხოველთა კეთილდღეობა?ცხოველთა კეთილდღეობა, როგორც წესი, ცხოველის ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ჯანმრთელობის მდგომარეობაა, რომელიც ცხოვრობს გარემოსთან ჰარმონიაში. ცხოველის კეთილდღეობა დაკავშირებულია მის უნართან, შეინარჩუნოს ფიზიკური და ფსიქოლოგიური ფორმა, ამავდროულად თავიდან აიცილოს ტანჯვა.არსებითად, საქმე ეხება ცხოველებს, რომლებიც ცხოვრობენ პირობებში, რაც მათ საშუალებას აძლევს გამოავლინონ ბუნებრივი ქცევა, ტკივილის, შიმშილის, შიშის ან სტრესის განცდის გარეშე. კეთილდღეობა ეხება არა მხოლოდ მოშენების პირობებს, არამედ ცხოველების ტრანსპორტირებასა და მოპყრობას სასაკლაოებში.ხელოვნური ინტელექტის გავლენა ცხოველთა სამყაროზეამგვარად, ცენტრმა არასამთავრობო ორგანიზაციებთან უნდა ითანამშრომლოს, რათა კვლევების პარალელურად ცხოველების უფლებები არ დაირღვეს."ჩვენ სამყაროს მილიონობით სახეობასთან ერთად ვიზიარებთ და მათზე გავლენას ვახდენთ. სწორედ ამიტომ არის მნიშვნელოვანი, რომ უფრო ღრმად დავფიქრდეთ მათ კეთილდღეობაზე. ხელოვნური ინტელექტი ამ მხრივ მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია", — თქვა გარემოს დაცვის ცენტრის დირექტორმა, ჯეფ სებიმ.

1753940621

რა მოგივათ, თუ პლანეტა ურანზე დადგომას ეცდებით?

კაცობრიობამ მარსსა და ვენერაზე კოსმოსური ზონდები უკვე დაუშვა. მათ გარდა მზის სისტემაში კიდევ ორი კლდოვანი პლანეტაა — მერკური და დედამიწა. მერკურის ტემპერატურისა და მზესთან სიახლოვის გამო მის ზედაპირზე დაშვება ამ დროისთვის ვერ ხერხდება. მეორე მხრივ, რადგან ეს პლანეტაც კლდოვანია, უნდა ვივარაუდოთ, რომ მასზე მალე დავეშვებით.ამ ყველაფრის მიუხედავად, მზის სისტემის ზოგ პლანეტაზე დაშვება განსაკუთრებით რთულია. გაზის გიგანტები (იუპიტერი და სატურნი) ძირითადად წყალბადისა და ჰელიუმისგან შედგება. სწორედ ამიტომ შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ მათზე დაშვების მცდელობა კარგად ნამდვილად არ დამთავრდება.მსგავსი რამ მეცნიერებმა უკვე სცადეს — მათ იუპიტერის ატმოსფეროში კოსმოსური ზონდი შეუშვეს, რომელიც ექსტრემალური პირობების ზეგავლენით მანამ დაიმსხვრა, სანამ ზედაპირს მიაღწევდა. საბედნიეროდ, ზონდმა "სიკვდილამდე" მონაცემების გამოგზავნა მოახერხა.მკვლევრები ფიქრობენ, რომ იუპიტერის ბირთვი მყარია, თუმცა ეს დადასტურებული არ არის. ასეც რომ იყოს, ტემპერატურისა და წნევის გამო უნდა ვივარაუდოთ, რომ იუპიტერზე გავლა ისეთივე არ იქნებოდა, როგორიც კლდოვან პლანეტებზე.ასევე იხილეთ: დღეს იუპიტერის შემსწავლელი კოსმოსური მისია იწყება — ყველაფერი რაც უნდა ვიცოდეთრა შეგვიძლია ვთქვათ ყინულის გიგანტებზე — ნეპტუნსა და ურანზე? გაზის გიგანტების მსგავსად, ეს პლანეტებიც ძირითადად წყალბადისა და ჰელიუმისგან შედგება. მეორე მხრივ, ისინი სხვა ელემენტებსაც შეიცავს. ეს სიტუაციას ართულებს."ამაზე დანამდვილებით საუბარი ძალიან რთულია. ასტრონომები ვარაუდობენ, რომ წყალბადისა და ჰელიუმის გარდა, ორივე პლანეტის მანტია ამიაკსა და მეთანს შეიცავს. ეს ნაერთები უბრალოდ მაღალი წნევის ქვეშ არსებული სითხეების სახითაა და არა ყინულის", — განმარტავს ქეროლ ჰესველი, ფიზიკისა და ასტრონომიის ლექტორი (ღია უნივერსიტეტი).საინტერესოა, რომ ურანსა და ნეპტუნს ყინულის გიგანტებს რეალურად იმიტომ უწოდებენ, რომ ისინი ჩამოყალიბების პროცესში იყო ყინულოვანი და არა ამჟამად. შესაბამისად, არცერთ მათგანს მყარი ზედაპირი არ აქვს. გარე ფენები, რომლებსაც ვხედავთ, მბრუნავი აირებია, უფრო სიღრმეებში კი სითხეებსაც შევხვდებით."ურანი ყინულის გიგანტია, ამიტომ მას "ჭეშმარიტი" ზედაპირი არ აქვს. პლანეტა ძირითადად მბრუნავი სითხეებისგან შედგება", — ამბობს NASA — "ამიტომ კოსმოსური ხომალდი უბრალოდ ვერსად ვერ დაეშვებოდა. გარდა ამისა, ატმოსფეროს წნევა და ტემპერატურა მეტალის ხომალდს მალევე გაანადგურებდა".რბილად რომ ვთქვათ, ურანზე ან ნეპტუნზე დაშვება რომ სცადოთ, სიცოცხლეს ატმოსფეროშივე გამოესალმებოდით. ამ ყველაფრის მიუხედავად, კოსმოსური სააგენტოები მაინც არ ნებდებიან და ამ პლანეტებზე ზონდების გაშვებაზე აქტიურად მუშაობენ. იმედი ვიქონიოთ, რომ ერთ დღესაც ამას მართლა შეძლებენ.

1753877940

კვერცხის ჭამა სინამდვილეში ამცირებს ცუდი ქოლესტერინის დონეს - ახალი კვლევა

წლების განმავლობაში, კვერცხის ჭამის სახელმძღვანელო უკიდურესად არათანმიმდევრული იყო. ზოგიერთი კვლევა მიუთითებდა, რომ ეს პოპულარული საუზმე საზიანოა ადამიანის ჯანმრთელობისთვის, სხვა კვლევები კი ცილებისა და სხვა საკვები ნივთიერებების ბრწყინვალე წყაროდ მიიჩნევდა.ახალი კვლევა თავის წილს მატებს სულ უფრო მზარდ მტკიცებულებებს იმისა, რომ კვერცხი სინამდვილეში ჯანმრთელობისთვის სასარგებლოა. შეისწავლეს ნაჯერი ცხიმისა და ქოლესტერინის დისკრეტული გავლენა სხეულში დაბალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინზე (LPL), იგივე „ცუდ“ ქოლესტერინზე.„დიდი ხნის განმავლობაში, კვერცხს უსამართლოდ ექცეოდა მოძველებული დიეტური რჩევა. უნიკალური პროდუქტია — დიახ, მაღალი ქოლესტერინით, მაგრამ ნაჯერი ცხიმების დაბალი შემცველობით. თუმცა, სწორედ რომ მისი ქოლესტერინის დონე განაპირობებს, რომ ხშირად ეჭვქვეშ აყენებენ მის შეტანას ჯანსაღ კვებაში“, — ამბობს სამხრეთ ავსტრალიის უნივერსიტეტის მკვლევარი ჯონათან ბაკლი.ახალ კვლევაში, მეცნიერთა ჯგუფმა განაცალკევეს ქოლესტერინისა და ნაჯერი ცხიმის ეფექტები. ასე დაადგინეს, რომ ნაჯერი ცხიმების დაბალი შემცველობის დიეტისას კვერცხის ჭამით მიღებული მაღალი ქოლესტერინი მაღლა არ სწევს ცუდი ქოლესტერინის დონეს. ქოლესტერინის აწევის რეალური გამომწვევი ნაჯერი ცხიმი აღმოჩნდა.მკვლევრებმა შეისწავლეს 61 ზრდასრული ადამიანი, რომლებსაც დაბალი სიმკვრივის ლიპოპროტეინების (LDL) ერთნაირი დონე ჰქონდათ და სამი სხვადასხვა კვების რაციონი მისცეს, თითოეულს ხუთი კვირის განმავლობაში. სამივე რაციონი ჯამში 48 მონაწილემ შეასრულა.პირველი რაციონი იყო ქოლესტერინით მდიდარი, ნაჯერი ცხიმებით მწირი და გულისხმობდა დღეში ორი კვერცხის ჭამას. მეორე იყო ქოლესტერინით ღარიბი, ნაჯერი ცხიმით მდიდარი და კვერცხის გარეშე. და ბოლო, მესამე რაციონი მდიდარი იყო როგორც ქოლსტერინით, ისე ნაჯერი ცხიმით და გულისხმობდა კვირაში ერთი კვერცხის ჭამას.შედეგები აჩვენებს, რომ ნაჯერი ცხიმის მაღალი შემცველობის საკვები დაკავშირებულია ცუდი ქოლესტერინის დონის აწევასთან. თუმცა, ქოლესტერინისა მაღალი და ნაჯერი ცხიმების დაბალი შემცველობის რაციონი ორგანიზმში ცუდი ქოლესტერინის დონეს ამცირებს, რაც მიუთითებს, რომ კვერცხი სულაც არ იწვევს ცუდი ქოლესტერინის დონის მატებას.„ჩვენ მიერ მიღებული შედეგები აჩვენებს, რომ უნდა ღელავდეთ არა კვერცხზე, არამედ ნაჯერ ცხიმებზე, თუნდაც ძეხვეულზე, რომელიც ნამდვილად აზიანებს თქვენს ჯანმრთელობას“, — ამბობს კვლევის ავტორი, სამხრეთ ავსტრალიის უნივერსიტეტის მკვლევარი ჯონათან ბაკლი.კვლევა The American Journal of Clinical Nutrition-ში გამოქვეყნდა.

1753865880

რამდენად რთული იქნება კოსმოსში ბავშვის გაჩენა? — პოტენციური რისკები

კაცობრიობას უკვე აქვს გეგმები, რომ მარსზე დასახლდეს და იქ კოლონია შექმნას. ეს პლანეტათაშორის ფრენებსა და საცხოვრებელი გარემოს რადიკალურად შეცვლას გულისხმობს, ამიტომ საინტერესოა, რამდენად შევძლებთ ამგვარ პირობებში გამრავლებას?პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ ეს ისედაც საკმაოდ რთული პროცესია. მაგალითად, ემბრიონების დაახლოებით 2/3 განვითარების ძალიან ადრეულ ეტაპზევე კვდება. ამის მიზეზი ზოგჯერ ისაა, რომ ნაყოფი საშვილოსნოს კედელზე ვერ მაგრდება ან უბრალოდ ჩამოყალიბებას წყვეტს. ახლა კი წარმოიდგინეთ კოსმოსი, რომელიც ამ ყველაფერს კიდევ არაერთ მნიშვნელოვან გამოწვევას დაუმატებს. გამოცემა Experimental Physiology-ში გამოქვეყნებულ ახალ კვლევაში სწორედ ეს საკითხია განხილული.უნდა ვიცოდეთ, რომ ორსულობა ბიოლოგიური მექანიზმების წყებას აერთიანებს, რომლებიც ზუსტი თანმიმდევრობით უნდა წარიმართოს. დედამიწაზე ამის მიხედვით წარმატების პროგნოზირება შედარებით მარტივია, რადგან ბიოლოგიური მოდელები აქაურ გარემოს ერგება. კოსმოსში მოგზაურობისას საქმე უკვე მიკროგრავიტაციასთან და თითქმის უწონადო მდგომარეობასთან გვაქვს, რაც განაყოფიერებაზე მეტად მშობიარობას გაართულებს. ამის მიუხედავად, გრავიტაცია, სავარაუდოდ, ყველაზე ნაკლებ პრობლემას შექმნის.ის, რაზეც უფრო მეტად უნდა ვიდარდოთ, რადიაციაა. პლანეტის მიღმა დედამიწის ატმოსფერო და მაგნიტოსფერო აღარ გვიცავს, ამიტომ იქ კოსმოსური გამოსხივება გვემუქრება. ესაა ძალიან ენერგიული ნაწილაკების ნაკადი, რომელიც თითქმის სინათლის სიჩქარით გადაადგილდება. ის ისეთი ატომებისგან შედგება, რომლებშიც ელექტრონები აღარაა, ამიტომ პროტონებისა და ნეიტრონების მკვრივი ბირთვის სახითაა წარმოდგენილი. ადამიანის სხეულთან შეჯახებისას მას უჯრედების სერიოზულად დაზიანება შეუძლია.განსაკუთრებით საშიშია, თუ ამგვარი რადიაცია დნმ-ზე იმოქმედებს, რადგან ასეთ დროს მან მუტაცია შეიძლება განიცადოს და სიმსივნის განვითარების რისკი გაზარდოს. ასევე, იმავე მიზეზით ანთებითი პროცესების გამოწვევაა შესაძლებელი, რაც იმუნური სისტემის აქტივაციას, ჯანმრთელი ქსოვილების დაზიანებასა და, პოტენციურად, ორგანოების ფუნქციების შეფერხებას გულისხმობს.ორსულობის პირველ რამდენიმე კვირაში ემბრიონის უჯრედები აქტიურად იყოფა, მოძრაობს და ქსოვილებსა თუ საჭირო ბიოლოგიურ სტრუქტურებს წარმოქმნის. ყველაზე მოწყვლადი ის ჩასახვიდან ერთი თვის განმავლობაშია, ანუ კოსმოსურ სხივთან ერთი შეხებაც კი ლეტალურად შეიძლება დასრულდეს. მეცნიერები აღნიშნავენ, რომ ამის შანსი მაინც მცირეა, ვინაიდან ჩანასახი ძალიან პატარაა, ამიტომ ნაკლებად სავარაუდოა, რომ სხივმა მაინცდამაინც მასში გაიაროს. თუ ასე მოხდება, ამას მუცლის მოშლა მოჰყვება.დედისა და ნაყოფის სისხლის მიმოქცევის სისტემის დაკავშირების შემდეგ ემბრიონი უკვე სწრაფად იზრდება, ანუ კოსმოსურ გამოსხივებასთან შემხებლობის რისკიც იმატებს. თუკი ამგვარი ნაკადი საშვილოსნოს კუნთს შეეჯახება, ნაადრევი მშობიარობაა მოსალოდნელი. ეს, რა თქმა უნდა, ბავშვის გადარჩენას გაართულებს, განსაკუთრებით კი კოსმოსში.რისკები ბავშვის გაჩენის შემდეგაც არ მცირდება. ჩვილს მიკროგრავიტაციაში მოუწევს გაზრდა, რაც მის რეფლექსებსა და კოორდინაციის უნარზე იქონიებს გავლენას. სწორედ ამ უნარების მეშვეობით სწავლობენ პატარები თავის მაღლა აწევას, დაჯდომას, ხოხვას და, საბოლოოდ, სიარულს. ეს ყველა მოძრაობა გრავიტაციაზეა დამოკიდებული. თუკი მათთვის "მაღლა" და "დაბლა" არ იარსებებს, ამ პროცესს სრულიად სხვაგვარად გაივლიან.ისიც უნდა ითქვას, რომ ბავშვების ტვინი განვითარებას დაბადების შემდეგაც განაგრძობს, ამიტომ გამოსხივების ქვეშ დიდხანს ყოფნა მათზე უარყოფითად იმოქმედებს. მაგალითად, შესაძლებელია კოგნიტიური, მეხსიერების, ქცევის ან ჯანმრთელობის ქრონიკული პრობლემა წარმოიქმნას.ასე რომ, კოსმოსში ბავშვის გაჩენა შეიძლება, მაგრამ ეს ბევრ გამოწევას უკავშირდება, რომლებისთვისაც ჯერ მზად არ ვართ.

1753861500

„ახლობელი ადამიანის დაკარგვის სტრესი სიკვდილის რისკს ზრდის“ - ახალი კვლევა

საყვარელი ადამიანის დაკარგვის შემდეგ მწუხარება ბუნებრივი რეაქციაა, თუმცა, ახალმა კვლევამ აჩვენა, რომ ზოგიერთ შემთხვევაში, ამან შესაძლოა, სერიოზულ ფიზიკურ და ფსიქიკურ შედეგებამდე მიგვიყვანოს და ადამიანის სიცოცხლეზეც კი იქონიოს ზეგავლენა. ამის შესახებ სტატიას Independent აქვეყნებს.დანიაში ჩატარებული 10-წლიანი კვლევის მიხედვით, ადამიანებს, რომლებიც განიცდიან ინტენსიურ და ხანგრძლივ მწუხარებას, სიკვდილიანობის რისკი 88%-ით მაღალი აქვთ იმ პირებთან შედარებით, ვისაც გლოვა შედარებით მსუბუქად გადააქვს.კვლევისთვის მონაწილეებად შეირჩა 1700-ზე მეტი ზრდასრული ადამიანი, რომლებმაც ახლახან დაკარგეს პარტნიორი, მშობელი ან ახლო ნათესავი. მონაწილეები დაყოფილნი იყვნენ ხუთ ჯგუფად, მწუხარების სიმძიმის დახანგრძლივობის მიხედვით. კვლევა გამოქვეყნდა ჟურნალში – Frontiers in PublicHealth.„მაღალი მწუხარების“ მქონე ჯგუფში, სადაც ადამიანები წლების განმავლობაშიინარჩუნებდნენ ძლიერ გლოვის სიმპტომებს, სიკვდილიანობის მაჩვენებელი 88%- ით მაღალი იყო მსუბუქი გლოვის მქონე ადამიანებთან შედარებით. ამავე ჯგუფის წევრები ხშირად საჭიროებდნენ თერაპიას ან ანტიდეპრესანტებს გარდაცვალებიდან სამ წელზე მეტი ხნის შემდეგაც კი.რატომ ხდება ასე? მეცნიერები ჯერჯერობით ვერ ასახელებენ ზუსტ მექანიზმს, თურატომ არიან ინტენსიური მწუხარების მქონე ადამიანები უფრო მაღალი რისკის ქვეშ.სავარაუდო მიზეზად განიხილება: ფსიქიკური სტრესი – რომელიც მოქმედებსგულისა და იმუნური სისტემის ფუნქციონირებაზე;  სიცოცხლისადმი მოტივაციისდაკარგვა – რაც გავლენას ახდენს ჯანმრთელობის შენარჩუნებაზე.მონაწილეთა საშუალო ასაკი იყო 62 წელი, რაც ნიშნავს, რომ ზოგ შემთხვევაში რისკებს ასაკთან დაკავშირებული ჯანმრთელობის პრობლემებიც განაპირობებდა. მონაწილეთა უმრავლესობა ქალი იყო. მაღალი მწუხარების ჯგუფში შედიოდა მხოლოდ 107 ადამიანი, რაც ცდის მასშტაბურობაზე გარკვეულ ზღვარს აწესებს.კვლევის ავტორები აცხადებენ, რომ საჭიროა უფრო მასშტაბური დამრავალფეროვანი კვლევები, რათა ზუსტად განისაზღვროს გლოვისა და ფატალურიშედეგების კავშირი.პარალელურად, ისინი სთხოვენ ოჯახებსა და ჯანდაცვის სფეროს წარმომადგენლებს, მეტი ყურადღება მიაქციონ მწუხარებისგან დაზარალებულ ადამიანებს და არ უმკურნალონ გლოვას მხოლოდ როგორცდროებით ფსიქოლოგიურ მდგომარეობას.

1753861440

უნიკალური მექანიზმი კიბოს წინააღმდეგ - ამერიკელი მეცნიერები უნივერსალურ ვაქცინაზე მუშაობენ

 ფლორიდის უნივერსიტეტის კვლევაში ი-რნმ ვაქცინამ სიმსივნის საწინააღმდეგო ეფექტი აჩვენა. ეს ექსპერიმენტი თაგვებზე ჩატარდა და კიბოს წინააღმდეგ საყოველთაო ვაქცინის შექმნის პროცესში წინ გადადგმული უზარმაზარი ნაბიჯია.როგორც აღმოჩნდა, ექსპერიმენტული ი-რნმ ვაქცინის კიბოს საწინააღმდეგო ტრადიციულ პრეპარატებთან ერთად გამოყენება ძლიერ ანტისიმსივნურ რეაქციას იწვევს. კვლევის ავტორების თქმით, ამ გასაოცარ ეფექტს არა კონკრეტული სიმსივნური უჯრედის პირდაპირი განადგურებით, არამედ საერთო იმუნური სისტემის სტიმულირებით მიაღწიეს. მკურნალობის პროცესი ორგანიზმის მიერ რაიმე ვირუსთან ბრძოლას ჰგავდა. ფლორიდის უნივერსიტეტის გუნდმა სიმსივნურ უჯრედში PD-L1ცილის გააქტიურებით, სიმსივნეები მკურნალობის მიმართ მეტად მგრძნობიარე გახადა.კვლევას არაერთმა ფედერალურმა სააგენტომ და ფონდმა, მათ შორის აშშ-ის ჯანმრთელობის ეროვნულმა ინსტიტუტმა, დაუჭირა მხარი.კვლევის წამყვანი ავტორის, ელიას საიურის თქმით, ეს აღმოჩენა კიბოს მკურნალობის ახალ მეთოდს გვთავაზობს. მისი თქმით, ეს ალტერნატივა სხივური და ქიმიოთერაპიის ჩანაცვლების საშუალებას მოგვცემს. მეთოდი განსაკუთრებით სასარგებლო ისეთი სიმსივნეების წინააღმდეგ იქნება, რომლებიც ტრადიციულ მკურნალობას არ ემორჩილება.„ეს კვლევა მოულოდნელი და აღმაფრთოვანებელი შედეგით დასრულდა. როგორც ჩანს, ვაქცინას მაშინაც კი შეუძლია სიმსივნეზე ზემოქმედება, როცა იგი კონკრეტული უჯრედისთვის არ შექმნილა. ასეთი ვაქცინები შესაძლოა, კიბოს უნივერსალური მკურნალობის მეთოდად იქცეს", - აღნიშნავს საიური. დღემდე კიბოს საწინააღმდეგო ვაქცინის შექმნაში ორი ძირითადი მიდგომა არსებობდა:უნდა გვეპოვა ბევრ პაციენტში გამოხატული კონკრეტული სამიზნე და მისთვის გვემკურნალა.ან ინდივიდუალურად, ცალკეულ პაციენტებზე მორგებული სპეციალური მეთოდი შეგვემუშავებინა.ამ კვლევამ მესამე მიმართულებაც გააჩინა. აღმოჩნდა, რომ იმუნური სისტემის სტიმულაციით ძლიერი ანტისიმსივნური რეაქციის მიღწევა კონკრეტული სიმსივნური უჯრედის დაუზიანებლადაც შეგვიძლია. ეს ნიშნავს, რომ მსგავსი ვაქცინები კიბოს მქონე პაციენტებზე ფართოდ შეგვიძლია გამოვიყენოთ. მომავალში მან შესაძლოა, ყველა პაციენტისთვის ერთნაირად ხელმისაწვდომი კიბოს ვაქცინის შექმნის შესაძლებლობაც კი მოგვცეს. რვა წელზე მეტია საიური თანამედროვე ტექნოლოგიების საშუალებით ანტისიმსივნური ვაქცინების შექმნის პროცესს ხელმძღვანელობს. ეს ახალი კვლევა გარკვეულწილად საიურის ლაბორატორიის წინა მიღწევას ეფუძნება.გასულ წელს ადამიანზე ჩატარებულ კლინიკურ კვლევაში, ი-რნმ ვაქცინამ იმუნური სისტემის განახლებით აგრესიული გლიობლასტომადაამარცხა. ოთხ პაციენტზე ჩატარებულ კვლევაში განსაკუთრებით შთამბეჭდავი ახალი მეთოდის სისწრაფე იყო. ამ ტექნიკამ სიმსივნის დასაძლევად მძლავრი იმუნური რეაქცია უსწრაფესად გამოიწვია.ამ ბოლო კვლევაში, საიურის გუნდმა "ზოგადი" ი-რნმ ვაქცინა გამოცადა. ვაქცინა რომელიმე კონკრეტულ ვირუსზე ან კიბოს უჯრედზე ორიენტირებული არ ყოფილა. მისი მიზანი უბრალოდ იმუნური სისტემის რეაქციის გაძლიერება იყო. ეს პრეპარატი COVID-19-ის ვაქცინების მსგავსი ტექნოლოგიით დამზადდა, მაგრამ ახლა იგი უშუალოდ კორონავირუსის სპაიკ-ცილის წინააღმდეგ არ ყოფილა მიმართული.ექსპერიმენტის ფარგლებში, ეს პრეპარატი მელანომას მქონე თაგვებზე გამოიცადა. შედეგები ისეთ სიმსივნეებშიც კი იმედის მომცემი გამოდგა, რომლებიც ტრადიციული მეთოდებით არ იკურნება. „განსაკუთრებით ეფექტური პრეპარატისა და PD-1 ინჰიბიტორის ერთად გამოყენება აღმოჩნდა. PD-1 ინჰიბიტორი მონოკლონური ანტისხეულების ტიპია, რომელიც, მარტივად რომ ვთქვათ, იმუნურ სისტემას "ასწავლის", რომ სიმსივნე უცხოა და მასთან გამკლავება სჭირდება", - განმარტავს კვლევის თანაავტორი დოქტორი დუეინ მიჩელი.კვლევის მომდევნო ეტაპზე კანის, ძვლისა და თავის ტვინის სიმსივნეების შემთხვევებშიც დადებითი შედეგები დაფიქსირდა. ზოგიერთი თაგვის შემთხვევაში, სიმსივნე მაშინაც კი გაქრა, როცა ი-რნმ ვაქცინა PD-1 ინჰიბიტორისა და სხვა დამატებითი პრეპარატების გარეშე გამოიყენებოდა. საირუმა და მისმა კოლეგებმა აღმოაჩინეს, რომ ი-რნმ ვაქცინა იმუნური სისტემის საპასუხო რეაქციას ააქტიურებს. მისი გამოყენების შემდეგ T ლიმფოციტების გამოყოფა იწყება, რომლებიც იქამდე არ ფუნქციონირებდა. თუ ვაქცინის მიერ გამოწვეული იმუნური რეაქცია საკმარისად ძლიერი იქნება, ლიმფოციტები სიმსივნურ უჯრედებს ანადგურებს.დუეინ მიჩელის შეფასებით, კვლევის შედეგები რევოლუციურია და შესაძლოა, კიბოს წინააღმდეგ ბრძოლის უნივერსალურ იარაღად იქცეს. მართალია, ექსპერიმენტი თაგვებზე ჩატარდა, მაგრამ თუ მკურნალობის მეთოდი ადამიანებშიც იგივე ეფექტს მოგვცემს, ეს უდიდესი მიღწევა იქნება.ფლორიდის უნივერსიტეტის მკვლევრები კიბოს საყოველთაო ვაქცინის შექმნის იმედს იძლევიან. პრეპარატი იმუნურ სისტემას ააქტიურებს და სტანდარტულ ანტისიმსივნურ საშუალებებთან კოორდინირებული მუშაობით სიმსივნურ უჯრედებს ანადგურებს. ზოგიერთ შემთხვევაში, ვაქცინა დადებით შედეგს დამატებითი პრეპარატების გარეშეც კი იძლევა.ახლა მკვლევართა ჯგუფი მკურნალობის მეთოდის დახვეწასა და თაგვებზე ექსპერიმენტებიდან ადამიანებზე გადასვლას აპირებს.

1753859820

კაცებისთვის შექმნეს ჩასახვის საწინააღმდეგო აბები, რომლებსაც გვერდითი ეფექტები არ აქვს

მეცნიერებმა კაცებისთვის შექმნილი არაჰორმონალური კონტრაცეპტივი YCT-529 ადამიანებზე პირველად გამოცადეს. ის YourChoice Therapeutics-ის მიერაა შექმნილი.ადრეულმა კვლევამ აჩვენა, რომ ჯანმრთელი კაცების მიერ ჩასახვის საწინააღმდეგო ამ აბების მიღება უსაფრთხოა და გვერდითი ეფექტები არ აქვს. გულისცემაზე, ტესტოსტერონის დონეზე, ანთებასთან ასოცირებულ ბიომარკერებზე, განაყოფიერებასთან დაკავშირებულ ჰორმონებზე, სქესობრივ ლტოლვასა და განწყობაზე უარყოფითი გავლენა არ დაფიქსირებულა.ცხოველებზე ჩატარებულმა კლინიკურმა ტესტირებამ ცხადყო, რომ ამ კონტრაცეპტივის ეფექტი ბოლო აბის მიღებიდან სულ რაღაც 6 კვირაში სრულიად ქრება. მწვავე არასასურველი სიმპტომები არც მათში გამოვლენილა.ამგვარი პრეპარატის არსებობა მნიშვნელოვანია, რადგან ამჟამად FDA-ს მიერ კაცებში გამოსაყენებლად მხოლოდ პრეზერვატივი ან ვაზექტომიაა ნებადართული. სპეციალისტები აბების შექმნაზე მუშაობენ, მაგრამ უმეტესობა ჰორმონალური მედიკამენტია. ეს ნიშნავს, რომ მათი მიღების შემდეგ არასასურველი გვერდითი ეფექტების რისკი არსებობს.YCT-529 განსხვავებულია, რადგან ჰორმონებზე არ ზემოქმედებს, არამედ შედეგს RAR-α-დ წოდებული ცილის ბლოკირების გზით იძლევა. ის რეტინომჟავას ებმის და სპერმის ჩამოყალიბებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. შესაბამისად, ამ აბის მეშვეობით სპერმის წარმოქმნა ისე ფერხდება, რომ არაფერი ზიანდება და არც გვერდითი ეფექტები ვლინდება.კვლევის განმავლობაში პრეპარატი 32-59 წლის ასაკის 16-მა ჯანმრთელმა კაცმა ერთხელ მიიღო. ყველა მათგანს ვაზექტომია ჰქონდა გაკეთებული. დოზები განსხვავდებოდა, მაგრამ 180 მილიგრამს არ აღემატებოდა. ზოგმა ის უზმოზე მიიღო, ზოგმა კი — საკვების შემდეგ, თუმცა ამას მის მოქმედებაზე გავლენა არ ჰქონია. ყველა ცდისპირმა პრეპარატი კარგად გადაიტანა, რითაც მისი უსაფრთხოების შესახებ მონაცემები კიდევ უფრო გამყარდა.ახლა კვლევის მეორე ფაზა იგეგმება, რომლის მიზანიც სპერმის ცვლილებასა და ამ მხრივ უსაფრთხოებაზე დაკვირვებაა. მართალია, ცდები ჯერ ადრეულ ეტაპზეა, თუმცა უკვე იმედის მომცემია.შედეგები გამოცემაში Communications Medicine გამოქვეყნდა.

1753858860

შექმნეს AI ხელსაწყო, რომელიც მეცნიერებს რომაული წარწერების გაშიფვრაში ეხმარება

მეცნიერები ყოველწლიურად 1500-ამდე ახალ ლათინურ წარწერას აღმოაჩენენ ხოლმე. თითოეული მათგანი შანსია იმისა, რომ ძველი რომაელების ცხოვრებაზე მეტი გავიგოთ. ეს ტექსტები, ოფიციალური დადგენილებები იქნება თუ უხამსი შინაარსის წარწერები, მნიშვნელოვანი ისტორიული წყაროებია, რომლებსაც ყველა სოციალური კლასის ადამიანები წერდნენ. მეორე მხრივ, ბევრი ასეთი წარწერა დაზიანებული ან არასრულია, ისტორიკოსებს კი მათი ინტერპრეტაცია უჭირთ.Google-ის AI ლაბორატორიის, DeepMind-ის, მკვლევრებმა ხელოვნური ინტელექტის (AI) ახალი ხელსაწყო შექმნეს, რომელიც მკვლევრებს უძველესი რომაული წარწერების გაშიფვრაში ეხმარება. ხელსაწყოს Aeneas (ენეასი) შეარქვეს კლასიკური მითოლოგიიდან, ტროას ერთ-ერთი გმირის პატივსაცემად. იგი მკვლევრებს ლათინური წარწერების გაანალიზებაში დაეხმარება და არგუმენტირებულ ვარაუდებს წამოაყენებს როგორც მათ წარმოშობაზე, ასევე შექმნის დროსა და დაკარგულ ნაწილებზეც.იანის ასაელის, კვლევის თანაავტორის თქმით, ეს წარწერები "ისტორიკოსებისთვის ძალიან ძვირფასია, რადგან უძველესი ადამიანების აზროვნების, ენის, საზოგადოებისა და ისტორიის შესახებ უშუალო მონაცემებს იძლევა"."წარწერების უნიკალურობა იმაშია, რომ მათ უძველესი ადამიანები თავად ქმნიდნენ ყველა სოციალური კლასიდან, ნებისმიერ თემაზე. ეს უბრალოდ ელიტის მიერ დაწერილი ისტორია არაა", — აცხადებს ასაელი, DeepMind-ის მკვლევარი.ამის მიუხედავად, მკვლევარი განმარტავს, რომ მათი ინტერპრეტაცია თავსატეხის ამოხსნას ჰგავს — ჩვეულებრივ, მეცნიერებმა არ იციან ხოლმე, როდის ან სად შეიქმნა წარწერა.ამ პრობლემის მოსაგვარებლად მკვლევრებმა Aeneas რომის იმპერიასთან დაკავშირებულ უამრავ მონაცემზე გაწვრთნეს — მათ 176 861 წარწერის მონაცემი გამოიყენეს, ჯამში დაახლოებით 16 მილიონი სიმბოლო. ამ მასალის 5% სურათებსაც მოიცავდა. ხელსაწყო კონკრეტული ტიპის AI-ს, გენერაციულ ნეირონულ ქსელს, იყენებს. მას სხვადასხვა ტიპის მონაცემებში რთული კანონზომიერებების ამოცნობა შეუძლია.თეა სომერშილდი, ნოტინგემის უნივერსიტეტის ისტორიკოსი და მოდელის თანაშემქმნელი, ამბობს, რომ წარწერებზე მუშაობა ნაწილების შეკოწიწებას და თავსატეხის ამოხსნას ჰგავს. Aeneas მკვლევრებს იმით ეხმარება, რომ წარწერის შექმნის დროსა და ადგილზე შედარებით სარწმუნო ვარაუდებს გამოყოფს; მეცნიერებს იგი სხვადასხვა ვერსიასაც სთავაზობს იმაზე, თუ რა შეიძლება ყოფილიყო ნათქვამი დაზიანებულ სექციებში.მოდელის გამოსაცდელად მკვლევრებმა "ღვთაებრივი ავგუსტუსის საქმენი" (Res Gestae Divi Augusti) გააანალიზეს, რომელშიც რომის პირველი იმპერატორი საკუთარი მიღწევებით ტრაბახობს. ისტორიკოსები დიდი ხანია ბჭობენ ამ ტექსტის შექმნის დროზე. მიუხედავად თავისი მიკერძოებული ტონისა და დამაბნეველი წყაროებისა, Aeneas-მა მაინც მოახერხა და ორი შესაძლო თარიღი დაასახელა. როგორც აღმოჩნდა, მოწინავე სამეცნიერო თეორიებს ორივე მათგანი დაემთხვა.ხელსაწყო 20-ზე მეტმა ისტორიკოსმა შეამოწმა, შემთხვევათა 90%-ში კი AI-მ მათ გამოსადეგი მიმართულება მისცა. ნაშრომის მიხედვით, საუკეთესო შედეგები მიიღწეოდა მაშინ, როცა Aeneas ექსპერტები თავიანთი ცოდნისა და გამოცდილების პარალელურად იყენებდნენ.კვლევის თანაავტორის, რობ ვულგარტის, აზრით, პროექტი ერთგვარი დემონსტრირებაა იმისა, რომ AI ჰუმანიტარულ სფეროებში შეგვიძლია არა კრიტიკული აზროვნების ჩასანაცვლებლად, არამედ მის ხელშესაწყობად და მხარდასაჭერად გამოვიყენოთ.ნაშრომი ჟურნალ Nature-ში გამოქვეყნდა.