ახალმა კვლევამ აღდგომის კუნძულის ყველაზე დიდ საიდუმლოებს საბოლოოდ გასცა პასუხი

რაპა-ნუი, იგივე აღდგომის კუნძული, პოპულარულ კულტურაში ხშირად წარმოჩენილია, როგორც საიდუმლოებით მოცული ადგილი. დასაბუთება ნათელია — წყნარი ოკეანის ამ ციცქნა, მიყრუებულ კუნძულზე აღმართულია თითქმის 1000 უზარმაზარი ქანდაკება, იგივე მოაი.

ამ მონუმენტთა მასშტაბის და რაოდენობის ახსნა ადვილი არ არის.

მას შემდეგ, რაც მე-18 საუკუნეში ეს ქვის გიგანტები ევროპელებმა პირველად ნახეს, გარესამყარომ კუნძული აბსოლუტურ იდუმალებად შერაცხა, თითქოს მისი ახსნა არქეოლოგთა შესაძლებლობების ზღვარს მიღმა იყო. ნაწილობრივ სწორედ ამან გახადა კუნძული ასე სახელგანთქმული.

ტუროპერატორები აუხსნელს კარგად ყიდიან. დოკუმენტური ფილმები ამოუხსნელ თავსატეხს გვპირდებიან. პოპულარული წიგნები სვამენ კითხვას, როგორ შეეძლო „პრიმიტიულ ხალხს“ 70-ტონიანი მეგალითების გადაადგილება.

არქეოლოგიურმა კვლევებმა ქანდაკებების მრავალი სხვადასხვა ახსნა შემოგვთავაზა. მონუმენტები 1200 – 1700 წლებს შორისაა აგებული, მაგრამ კონსენსუსი არც ამ საკითხზე არსებობს.

ათწლეულების განმავლობაში, ექსპერტები შესაძლო სცენარებს გვთავაზობდნენ: ძლევამოსილი მმართველები მუშებს მეთაურობდნენ; ელიტების მიერ კონტროლირებადი ქანდაკებების კარიერები; ხის ციგები, რომლებსაც ასეულობით კუნძულელი მიათრევდა; საგორავები სისტემები, ხის ლიანდაგები და ა. შ. ავტორიტეტულ მტკიცებებსა და დამაჯერებელ ნარატივებზე დაყრდნობით, ეს ცნობები იშვიათადაა დაკავშირებული არქეოლოგიურ მტკიცებულებებთან.

ნიუ-იორკის ბინჰემტონის უნივერსიტეტის არქეოლოგი, ანთროპოლოგიის პროფესორი კარლ ლიპო აღდგომის კუნძულს უკვე ოც წელიწადზე მეტია, რაც სწავლობს. ახალ კვლევაში, მან და მისმა კოლეგებმა საიდუმლო სამი არსებითი გზით ამოხსნეს.

პირველ რიგში, დრონით გადაღებული 11 686 ფოტოს გამოყენებით შექმნეს რანო-რარაკუს ყოვლისმომცველი, სამგანზომილებიანი მოდელი; რანო-რარაკუ არის ვულკანური კრატერი, საიდანაც არის გამოქანდაკებული მოაის 95 პროცენტი. ეს სისტემური დოკუმენტირება იყო — ყოველი კალთა, ყოველი ამოჭრილი ზედაპირი, წარმოების ყოველი მახასიათებელი სანტიმეტრიანი რეზოლუციით გადაიღეს.

მოდელმა დადო პროგნოზები, რომელთა დატესტვაც შესაძლებელი იყო: თუკი წარმოება ცენტრალიზებული იყო, სახელოსნოები შეჯგუფებული უნდა ყოფილიყო; თუკი ისინი იერარქიული იყო, გამოყენებულ რესურსთა თითოეულ დონეში უნდა აღმოეჩინათ სხვაობები; თუკი ეს ელიტების მიერ იყო ნაბრძანები, ტექნოლოგია სტანდარტიზებული უნდა ყოფილიყო.

მონაცემებმა საპირისპირო ცხადყო: დრონის ფოტოებმა აჩვენა 30 ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი, ერთდროულად მომუშავე სახელოსნო. როგორც ჩანს, ზემოდან-ქვემოთ ორგანიზების ნაცვლად, პატარა, კლანების დონის ჯგუფები ინოვაციურ ადამიანურ ინჟინერიას იყენებდნენ.

რანო-რარაკუს ახსნის წინა მცდელობები წარუმატებელი აღმოჩნდა არა იმიტომ, რომ ამოუხსნელ საიდუმლოს მალავდა, არამედ გამოქვეყნებული დოკუმენტაციის ნაკლებობისა და ტრადიციული რუკების შედგენის მეთოდების შეზღუდვების გამო. ორგანზომილებიანი რუკები ვერ ასახავს სამგანზომილებიან კავშირებს... ვრცლად